Θερινά αναγνώσματα: χρώματα και αριθμοί

Ο Λένιν επαναλάμβανε συχνά, στους ταραγμένους καιρούς που έδρασε, οτι χρειάζεται όλη η εικόνα για να κατανοήσει κανείς σωστά τις εξελίξεις στον καπιταλισμό.

Δε θα διακινδύνευα (ακόμα) να ισχυριστώ οτι οι δικοί μας καιροί είναι τόσο ταραγμένοι· το κάνει όμως ο κ. Βεργόπουλος, που δείχνει τόσο πανικόβλητος, ώστε να καταφεύγει στο Λένιν για να επενδύσει τελικά (αμετανόητος...) τις ελπίδες του στους "ακηδεμόνευτους αγανακτισμένους" έλληνες και ευρωπαίους πολίτες.

Κινούμενος κι εγώ κατά τη διδασκαλία του μεγάλου και ξανά ευρύτατα δημοφιλούς στη σοσιαλδημοκρατία επαναστάτη, μεταφέρω εδώ κάποια στοιχεία που αφορούν τους κατόχους, από το χρηματοπιστωτικό τομέα (τράπεζες/ασφάλειες), του δημόσιου χρέους μιας λίστας σημαντικών για το ζήτημα χωρών.

Τα στοιχεία παρουσιάζονται καταρχήν σε θέσεις πίνακα διπλής εισόδου, και η σημασία του αριθμού z σειράς x και στήλης y (x≠y) είναι οτι σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της χώρας x βρίσκονται z δισεκατομμύρια δολάρια δημόσιου χρέους που εξέδωσε η χώρα y. Στα κουτάκια γραμμής x και στήλης x δε βρίσκονται ποσά, αλλά ποσοστά του δημόσιου χρέους που εκτιμάται οτι παραμένουν εντός της χώρας x. 

Τα στοιχεία τα πήρα από την ηλεκτρονική έκδοση της Φιγκαρό 5/8/2011, όπου παρουσιάζονται σε εξαιρετικά εύχρηστο ιντεράκτιβ γράφημα. Τα δεδομένα δεν είναι πλήρη εφόσον δεν ανακοινώνονται επίσημα αλλά προκύπτουν ως εκτιμήσεις, από διασταύρωση πολλών πηγών. Αφήνουν επίσης εκτός πεδίου σημαντικούς παράγοντες στα δημόσια χρέη, όπως η ΕΚΤ ή διάφορα sovereign funds κτλ. Είναι όμως συνεπή μεταξύ τους, και προσφέρουν μια εικόνα καθαρότερη από τις διάφορες που διακινούνται την παραμονή κάθε νέας ληστείας των λαϊκών εισοδημάτων. Αναφέρονται περίπου στον Ιούνιο/Ιούλιο 2011.

Στο τέλος κάθε στήλης και στο τέλος κάθε γραμμής, αναγράφεται το άθροισμα των αντίστοιχων ποσών.
 Η "καθαρή θέση" μιας χώρας ως προς το "εξωτερικό" λοιπόν, προκύπτει ως διαφορἀ του σωρευτικού ποσού της γραμμής της (τι της χρωστούν οι άλλες) μείον το σωρευτικό ποσό της στήλης της (τι χρωστά η ίδια στους υπόλοιπους).  Υπενθυμίζουμε εδώ, οτι εξορισμού τα δεδομένα του πίνακα είναι ελλιπή. Το παρακάτω γράφημα, από το Σπήγκελ (ηλ. έκδοση 8/8/2011), δίνει μια ένδειξη των ελλείψεων σε σχέση με πληρέστερα στοιχεία για τις ΗΠΑ:

Σε κάθε περίπτωση, τα στοιχεία ενός τέτοιου πίνακα, ελλειπέστατα ή πληρέστερα, δίνουν λαβή για πολλούς συνθετικούς δείκτες. Ο απλούστερος που μόλις παραπάνω ορίστηκε, η "καθαρή θέση", δίνει την ακόλουθη κατάταξη, από τον μεγαλύτερο ανηγμένο χρεώστη στο μεγαλύτερο ανηγμένο πιστωτή:

Ωστόσο η κατάταξη αυτή συσκοτίζει το καταπόσο η καθαρή θέση προκύπτει στα πλαίσια μιας μεγάλης, σχετικά ισορροπημένης αλληλεξάρτησης ή στα πλαίσια μια μικρότερης αλλά σαφώς πιό ανισόρροπης. Εννοώ οτι για παράδειγμα δεν είναι ίδια η θέση σου αν χρωστάς ένα εκατομμύριο και δε σου χρωστά κανείς τίποτα, με το να χρωστάς 1501, ενώ σου χρωστούν 1500.
Αν διαιρέσουμε την "καθαρή θέση" με το συνολικό "δούναι και λαβείν" κάθε χώρας, παίρνουμε ένα "διαφορικό συντελεστή χρέωσης" που μπορεί να πάρει τιμές από -1 ώς 1 και αντικατοπτρίζει καλύτερα την ισορροπία αυτή:

Ο δεύτερος αυτός δείκτης παρουσιάζει τώρα ένα άλλο μειονέκτημα: είναι αναλοίωτος στην κλιμάκωση. Δηλαδή, δίνει την ίδια θέση σε κάποιον που χρωστάει 6 και του χρωστούν 4, με εκείνον πχ που χρωστάει 12 και του χρωστούν 8.

Επιχειρούμε λοιπόν μια σύνθεση των δύο, που προκύπτει από την απόλυτη τιμή της καθαρής θέσης επί το διαφορικό συντελεστή χρέωσης, και εκτός από μια επικινδύνως αυξανόμενη συλλογή από βαρύγδουπες ονομασίες, πετυχαίνουμε μια κατάταξη που εκφράζει κάπως καλύτερα την (απόλυτη, όχι σε σχέση με το μέγεθός της) πίεση που δέχεται μια χώρα από το χρέος της:

Μια εικόνα της σχετικής κρισιμότητας που δημιουργεί η πίεση χρέους, δίνεται αν διαιρέσουμε την τιμή του προηγούμενου δείκτη με το ΑΕΠ κάθε χώρας. Χρησιμοποιώντας τα στοιχεία της Διεθνούς Τράπεζας για το 2010, παράγουμε την παρακάτω κατάταξη:

Τέλος, η εικόνα είναι ακόμα ακριβέστερη αν η διαίρεση γίνει με το τετράγωνο (γενικότερα: μια κατάλληλη δύναμη) της τιμής του ΑΕΠ (με μια τεχνική διόρθωση scale up 1000000). Ας ονομάσουμε αυτόν τον τελικό δείκτη πομπωδεστάτως, "πίεση χρέους ανά επιφάνεια ΑΕΠ"(διάστασης, 1/$):

Πάμπολα άλλα παιχνίδια με χρώματα και αριθμούς μπορούν να στηθούν στη βἀση των αρχικών στοιχείων, παράγοντας διάφορες κατατάξεις (ένα που αξίζει να δοκιμαστεί, είναι να υπολογιστεί η κατάταξη στη βάση του pagerank στο γράφο του "δούναι/λαβείν" με βάρη στις ακμές τα ποσά - ύστερα από την κατάλληλη κανονικοποίηση).

Ελπίζω ο αναγνώστης να εμπνευστεί για τα δικά του συμπεράσματα (δεδομένου οτι όλη αυτή η φλυαρία περί στατικών θέσεων χωρών λίγα λέει για τη δυναμική, που προκύπτει από την εξέλιξη του ΑΕΠ και κυρίως τις αλληλεπιδράσεις τύπου ντόμινο). Σε κάθε περίπτωση, οφείλει να θυμάται πάντα πόσο φτηνό κόλπο είναι η εξίσωση των εννοιών "χώρα", "εθνική οικονομία" κτλ, με κάθε φορά άλλο ταξικό υποκείμενο, με τον ίδιο πάντα όμως στόχο, στον ίδιο ταξικό πόλεμο.