Περί δασκάλων και κάμποσων άλλων

1. ΤΟ ΣΧΕΤΙΚΟ (αριθμητική)

Πρόβλημα

Ποιά είναι η σχετική οικονομική θέση των δασκάλων στην Ελλάδα ως προς την αντίστοιχη θέση των δασκάλων στη λεγόμενη «ΕΕ των 15»;

Σκέψη

Για να λύσω αυτό το πρόβλημα, χρησιμοποιώ τα εξής δεδομένα:
-Τους καθαρούς μισθούς των δασκάλων των 15 χωρών, στην αρχή και στο τέλος της καρριέρας τους (βρήκα τα δεδομένα αυτά στο σάιτ της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας).
-Το κατά κεφαλήν εισόδημα στις αντίστοιχες χώρες (στοιχεία από το Human Development Index Report του ΟΗΕ).
Διαιρώ το τον αρχικό μισθό δασκάλου κάθε χώρας με το κατά κεφαλήν εισόδημα στην ίδια χώρα και επαναλαμβάνω τον ίδιον υπολογισμό με τον τελικό μισθό. Με αυτό που βρήκα στη διαίρεση του αρχικού μισθού του Έλληνα διά το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα, διαιρώ τα αποτελέσματα όλων των διαιρέσεων που αφορούν αρχικούς μισθούς στις υπόλοιπες χώρες. Έτσι αυτομάτως στην Ελλάδα εμφανίζεται η «βασική τιμή» ένα, η απόκλιση της τιμής κάθε χώρας από το ένα εκφράζει γενικά το σε πόσο καλύτερη (αν είναι μεγαλύτερη του ένα) ή χειρότερη (αν είναι μικρότερη του ένα) είναι η οικονομική θέση του πρωτοδιορισμένου δάσκαλου στις άλλες 14 ευρωπαϊκές χώρες, σε σχέση με την οικονομική του θέση στη χώρα μας.

Επαναλαμβάνω τον ίδιο υπολογισμό και επιτυγχάνω τους αντίστοιχους δείκτες για τους δασκάλους που βρίσκονται στο τέλος της καρριέρας τους.

Εδώ προκύπτουν δύο προβλήματα: α) οτι τα στοιχεία για το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι του 2003, ενώ τα στοιχεία της ΔΟΕ είναι μάλλον αυτά που ισχύουν σήμερα. β) οτι τα στοιχεία αυτά είναι σε δολάρια PPP (εκφράζουν κατά κάποιον τρόπο την αγοραστική δύναμη), ενώ τα στοιχεία της ΔΟΕ είναι σε ευρώ.
Το πρόβλημα α) δεν είναι μεγάλο, γιατί τα τρία τελευταία χρόνια οι δυναμικές των οικονομιών των δεκαπέντε δεν ήταν τόσο διαφορετικές μεταξύ τους, ώστε η σχετική κατάταξη των τελικών αποτελεσμάτων των υπολογισμών μας, ή έστω η τιμή τους, να υφίσταται αλλοίωση.
Το πρόβλημα β) επίσης δεν είναι μεγάλο, γιατί οι αποκλίσεις των «λογιστικών» μισθών σε κάθε χώρα από τις 15 από τις αντίστοιχες τιμές σε πραγματική αγοραστική δύναμη, είναι πλέον περίπου οι ίδιες ή τουλάχιστον δεν είναι τόσο διαφορετικές ώστε να αλλοιώνουν ουσιαστικά τα αποτελέσματα του υπολογισμού.

Λύση

Χάρις στο Microsoft Excel™ επιτυγχάνουμε τα παρακάτω αποτελέσματα:

ΕΛΛΑΔΑ 1 1
ΔΑΝΙΑ 1,53 1,43
ΓΕΡΜΑΝΙΑ 2,13 1,77
ΒΕΛΓΙΟ 1,36 1,66
ΙΣΠΑΝΙΑ 1,58 1,92
ΓΑΛΛΙΑ 1,00 1,29
ΙΡΛΑΝΔΙΑ 0,77 1,02
ΙΤΑΛΙΑ 1,02 1,09
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 1,24 1,70
ΟΛΛΑΝΔΙΑ 1,30 1,79
ΑΥΣΤΡΙΑ 1,21 2,00
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 1,07 2,02
ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 1,22 1,25
ΣΟΥΗΔΙΑ 1,08 0,84
ΒΡΕΤΑΝΙΑ 1,13 1,39


Απάντηση

Κατά την είσοδό τους στο επάγγελμα, οι Ιρλανδοί είναι στη χώρα τους πολύ χειρότερα σε σχέση με τους έλληνες στη χώρα τους. Οι Γάλλοι, οι Πορτογάλλοι, οι Ιταλοί και οι Σουηδοί κινούνται στα ίδια επίπεδα με τους Έλληνες. Οι υπόλοιποι είναι από πολύ καλύτερα ώς ασύγκριτα καλύτερα.

Κατά το τέλος της καρριέρας τους, οι Σουηδοί είναι στη χώρα τους σαφώς χειρότερα από τους Έλληνες στη χώρα τους – πάντα μιλάμε για τη σχετική μεταξύ τους θέση ως προς το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα της χώρας (συγκεκριμένα, στην Ελλάδα ο δάσκαλος στο τέλος της καρριέρας του έχει μισθό ίσο με το 92% του ελληνικού κατά κεφαλήν εισοδήματος, ενώ ο Σουηδός έχει μισθό ίσο με μόλις 78% του σουηδικού κατά κεφαλήν εισοδήματος). Οι Ιρλανδοί «πιάνουν» τους Έλληνες ενώ όλοι οι άλλοι είναι από κάπως καλύτερα (Ιταλία) ώς εντελώς άλλης κατηγορίας, όπως στην Αυστρία και την Πορτογαλία.

2. ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ (γεωγραφία)

Υπάρχει βέβαια ένας κίνδυνος στην ερμηνεία των παραπάνω δεικτών: να πιστέψει κανείς οτι σε όποια χώρα ο δάσκαλος «μετράει» περισσότερο, έχει αυτόματα και ανώτερο βιοτικό επίπεδο από κεί που «μετράει» λιγότερο. Πχ οτι ο Ιρλανδός πρωτοδιόριστος δάσκαλος πεινάει σε σχέση με τον Έλληνα. Ή οτι ο Σουηδός στο τέλος της καρριέρας του ζητιανεύει από τους παλιούς του μαθητές, σε σχέση με τον Ιταλό. Είναι προφανές οτι οι δείκτες βοηθούν ώς ένα σημείο να δει κανείς κατά πόσο η κοινωνική σημασία του δάσκαλου εκφράζεται σε οικονομικό επίπεδο σε κάθε χώρα, όπως και πόση σημασία έχει η ιεραρχία σε κάθε χώρα, αλλά για να καταλάβει κανείς πώς τη βγάζουν οι δάσκαλοι, πρέπει να λάβει υπόψη του παράγοντες όπως: το βιοτικό επίπεδο της χώρας (αν όλοι οι εργαζόμενοι πεινάνε και ο δάσκαλος παίρνει δύο φορές όσο ο μέσος εργαζόμενος, δε σημαίνει αυτόματα οτι είναι και χορτάτος!) όπως εκφράζεται από το κατακεφαλήν εισόδημα αλλά και την κατανομή του, τις κοινωνικές παροχές, ή αλλού τα επιδόματα, το μέσο τύπο νοικοκυριού (πχ δάσκαλοι κυρίως γυναίκες σε χώρα με μεγάλη μισθολογική ανισότητα των δύο φύλων, σημαίνει μάλλον οτι δίπλα στο μισθό αυτό υπάρχει συχνά κι ένας μεγαλύτερος).

Πιστεύω οτι για να καταλάβει κανείς την απόλυτη ποιότητα ζωής του εκπαιδευτικού σε κάθε χώρα, μεγαλύτερη αξία έχουν οι εμπειρικές παρατηρήσεις, όταν βέβαια δε βιάζεται κανείς να γενικεύσει.



3. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΣ (έκθεση)

Διαβάζουμε εμείς οι ξενητεμένοι στον Τύπο και μαθαίνουμε από τα ΜΜΕ οτι η (προαναγγελθείσα) απεργία των δασκάλων έχει προκαλέσει μεγάλη αναταραχή στη χώρα. Από όσο μπόρεσα να καταλάβω, τα βασικά αιτήματα των δασκάλων είναι οικονομικά και το κεντρικό ίσως είναι να πάει ο βασικός μισθός του πρωτοδιοριζόμενου από περίπου 1000 στα 1400€ καθαρά (υποθέτω οτι η διεκδίκηση αφορά και τους μισθούς όλων των κλιμακίων, αφού αυτοί υπολογίζονται σε σχέση με τον πρώτο μισθό).

Η αναταραχή αυτή αντανακλάται στους έντονους διαλόγους που αναπτύσσονται σε διάφορα ιστολόγια, όπου έχω την αίσθηση οτι η «κοινή γνώμη» είναι μάλλον εχθρική προς τις διεκδικήσεις αυτές. Τό βασικό επιχείρημα εναντίον τους δε, είναι οτι η δουλειά του δάσκαλου είναι προνομιακή σε σχέση με τις δουλειές που κάνει η συντριπτική πλειοψηφία όσων έχουν «ομόλογα» προσόντα (όπως πχ πτυχίο ΑΕΙ), διότι είναι
-λίγη,
-σχετικά εύκολη,
-τελείται σε απόλυτη εργασιακή ασφάλεια.

Ένα δεύτερο επιχείρημα είναι οτι όπως και νά'χει το πράγμα, οι μισθοί τους δεν είναι κακοί σε σχέση με τους μισθούς που παίρνουν στον ιδιωτικό τομέα όσοι έχουν «ομόλογα» προσόντα.
Συχνά έχω την εντύπωση οτι πίσω από την έκφραση των επιχειρημάτων αυτών υποβόσκει, ή διατυπώνεται απροκάλυπτα, κοινωνικός φθόνος. Δηλαδή το τυπικό «γιατί εγώ με τόσα διπλώματα, γλώσσες κτλ, να σκοτώνομαι στη δουλειά για – ας πούμε – οχτακόσια ευρώ και με την απειλή της απόλυσης, ενώ ο δάσκαλος που ξεκινάει από 1000 συν τα επιδόματα - δηλ. πάμε κοντά 1200 - με 4 μήνες διακοπές το χρόνο και 5 ώρες δουλειά τη μέρα, μόνιμος, να κλαίγεται και να θέλει κι άλλα 400»;

(Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, η αλήθεια είναι οτι ο πρωτοδιοριζόμενος δάσκαλος παιρνει σήμερα 950€ στο χέρι, με τα επιδόματα.)
Με κίνδυνο να γίνει κανείς κουραστικός, αξίζει να πάρει τα πράγματα από την αρχή:

Πιστεύω οτι η δουλειά του δάσκαλου καταρχήν είναι να μάθει τα παιδιά γράμματα, όπως λέγαν οι παλιοί. Η βασική εκπαίδευση

• πρέπει να εξασφαλίζει την πρόσβαση στο γραπτό λόγο και σε ο,τι εκφράζεται με αριθμούς.
• Πρέπει να θέτει τα θεμέλια για την ικανότητα συλλογισμού, έκφρασης μέσα από το λόγο, και της ωρίμανσης των νοητικών διεργασιών που θα επιτρέψουν την εφόρου ζωής ανάπτυξη των ικανοτήτων αυτών (της αφαίρεσης/γενίκευσης κτλ κτλ).
• Πρέπει να δίνει κάποιες βασικές γνώσεις που αφορούν τον φυσικό κόσμο και τον ανθρώπινο πολιτισμό.
• Πρέπει να προετοιμάζει τη διαμόρφωση του αυριανού πολίτη.
• Πρέπει να παρακολουθεί και να υποστηρίζει την κοινωνικοποίηση και την ανάπτυξη του συναισθηματικού πλούτου των παιδιών.
• Πρέπει να εδραιώνει βασικές συνήθειες και πρακτικές για τη διαφύλαξη της υγείας των παιδιών.
  

Πρέπει να έχω παραλείψει πολλά περισσότερα «πρέπει» στην παραπάνω λίστα, που προσδιορίζει κάπως τους στόχους της δουλειάς του δάσκαλου.

Αν τώρα δεχτεί κανείς οτι αυτή πρέπει να είναι η δουλειά του δάσκαλου, τότε, όπως άλλωστε δείχνει και όλη η εμπειρία της βασικής εκπαίδευσης τους νεώτερους χρόνους, ο δάσκαλος οφείλει να είναι πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης, και να έχει μεγάλη επαφή με τους μαθητές του. Αυτό προσδιορίζει ώς ένα βαθμό και το ημερολόγιο της δουλειάς του δάσκαλου: τι να κάνουμε, δεν μπορούμε να βάλουμε θερινά τμήματα στα σχολεία, για να τους «αξιοποιήσουμε περισσότερο». Είναι καλύτερο δε, να μη φέρνουμε κάθε χρόνο και άλλους δασκάλους, απολύοντας τους προηγούμενους, γιατί η εμπειρία σ’αυτή τη δουλειά είναι το πολυτιμότερο ίσως προσόν.

Υπάρχει όμως και μια βαθύτερη συνέπεια της αποδοχής της παραπάνω περιγραφής της δουλειάς του δάσκαλου: οτι σύμφωνα με αυτή, ο δάσκαλος δεν παράγει εμπόρευμα – διαμορφώνει τους ανθρώπους που θ’αποτελέσουν την κοινωνία του αύριο. Κι αφού δεν παράγει εμπόρευμα, είναι άτοπο να συζητάμε για την αμοιβή του σε σχέση με την αξία του προϊόντος της εργασίας του, δηλαδή με τη «δυσκολία» της, μετρημένη έτσι ή αλλιώς!

Το μόνο που χρειάζεται ο δάσκαλος είναι να μπορεί να κάνει τη δουλειά του.

Μιλώντας για μισθούς, τού χρειάζονται τόσα, ώστε να μπορεί να πηγαίνει κάθε μέρα στο σχολείο να δουλέψει χωρίς να έχει άλλους μπελάδες στο κεφάλι του.
Οι δάσκαλοι εκτιμούν οτι αυτό δεν είναι πλέον δυνατό με τους μισθούς τους. Έχοντας μια περιστασιακή επαφή με το κόστος ζωής στην Ελλάδα, τους πιστεύω.

4. ΤΟ ΒΑΘΥΤΕΡΟ ΖΗΤΗΜΑ (αγωγή πολίτη)

Η βασική εκπαίδευση στην Ελλάδα καλείται, εδώ και κάποια χρόνια, να φέρει σε πέρας την αποστολή της σε ένα αποφασιστικά διαφορετικό περιβάλλον απ’ό,τι τα προηγούμενα 50 τουλάχιστο χρόνια: η μαζική είσοδος νέων πληθυσμών (μετανάστες, παλινοστούντες κτλ) από τη μιά, οι παγκόσμιες και ραγδαίες αλλαγές προς την «οικονομία της γνώσης», ορίζουν το νέο τοπίο. Οι δάσκαλοι, καλοπληρωμένοι ή μάλλον κακοπληρωμένοι, αντιμετώπισαν αυτές τις αλλαγές σε δύο συνιστώσες της εκπαιδευτικής διαδικασίας: τις νέες τάξεις, με άλλου είδους μαθητές από αυτούς που είχαν συνηθίσει να έχουν, και τις νέες προδιαγραφές διδασκαλίας όπως ορίζονται από τις μεταρρυθμίσεις στο σχολείο, το νέο διδακτικό υλικό κτλ.

Οι δύο συνιστώσες δεν είναι βέβαια άσχετες: πολύ απλά, η ελληνική κοινωνία και οι παγκόσμιες συνθήκες αλλάζουν, και το κράτος αντιδρά στις αλλαγές αυτές προσαρμόζοντας «καταλλήλως» το σχολείο, ασκώντας δηλαδή πολιτική στο χώρο της εκπαίδευσης.

Η πολιτική αυτή συνδυάζει παλιά και νέα στοιχεία – τα τελευταία μάλιστα είναι απολύτως εναρμονισμένα με τις μεταρρυθμίσεις των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών, για να μην πούμε υπαγορευμένα από τα αντίστοιχα κέντρα.

Τα παλιά στοιχεία είναι η τραγική κατάσταση των υποδομών, οι κακοί μισθοί, η ανισότητα μπρος στη γνώση ακόμα και στο δημοτικό.

Τα νέα στοιχεία είναι η σταδιακή μετατροπή του δάσκαλου σε παιδοφύλακα, η θεσμοποίηση της ανισότητας, η προσπάθεια αποσάθρωσης κάθε μελλοντικής δυνατότητας για κριτική σκέψη των μαθητών. Ρίξτε μια ματιά στα νέα σχολικά βιβλία και θα καταλάβετε. Βέβαια, μια ελίτ θα ξεφύγει απ’αυτά – τα παιδιά της ελίτ και κάποια λίγα άλλα, τόσο ταλαντούχα που δεν μπορεί τίποτε να τα σταματήσει.
Αυτό που με λυπεί βέβαια είναι οτι τα "θεσμικά" συνδικαλιστικά όργανα των δασκάλων πολύ λίγα λένε για όλα τούτα...