Τα λέει και το Quai d'Orsay...

Το παρακάτω άρθρο που δημοσιεύτηκε στη σημερινή Μοντ, φωτίζει μερικές πλευρές της κρίσης των σκίτσων. Ο συγγραφέας του, μεγάλος γνώστης του αραβομουσουλμανικού κόσμου, είναι βέβαιο οτι απηχεί απόψεις κύκλων της γαλλικής διπλωματίας, που θέλει να κάνει γνωστά τα όρια σε αυτό το jeu de dupes που λαμβάνει χώρα με τη συμμετοχή όλων των μεγάλων δυνάμεων.
Ζητώ προκαταβολικά συγνώμη για μεταφραστικά λάθη και την απουσία επεξηγηματικών σημειώσεων σε αυτό το μακροσκελές κείμενο.

Καρικατούρες: γεωπολιτική του αποτροπιασμού.
Βίαιες διαδηλώσεις στη Μέση Ανατολή, μετριοπαθείς αντιδράσεις στην Ευρώπη. Το ευρωπαϊκό Ισλάμ σε πορεία απώλειας της αυτονομίας του. Τόσο το καλύτερο

Του Ολιβιέ Ρουά, διευθυντή ερευνών στο CNRS

Η διαμάχη γύρω από τις δανέζικες καρικατούρες παρουσιάζεται συχνά ως η έκφραση μιας σύγκρουσης πολιτισμών, μεταξύ της φιλελεύθερης Δύσης και ενός ισλάμ που αρνείται την ελευθερία έκφρασης. Χρειάζεται μπόλικη άγνοια κι ακόμα περισσότερη υποκρισία για να επιμείνει κανείς σ’αυτή τη θέση. Η ελευθερία έκφρασης είναι σε όλες τις δυτικές χώρες εκ προοιμίου περιορισμένη, κι αυτό, από δύο παράγοντες: το Νόμο και μια κάποια κοινωνική συναίνεση. Ο αντισημιτισμός είναι ποινικά κολάσιμος. Επίσης όμως και η προσβολή άλλων κοινοτήτων: το 2005, η καθολική εκκλησία της Γαλλίας πέτυχε την απόσυρση μιας διαφήμισης που αναπαρούσε το Μυστικό Δείπνο, έχοντας όμως αντικαταστήσει τους Αποστόλους με «ελαφρά ντυμένες» γυναίκες. Οσον αφορά το ζήτημα, πρόκειται ουσιαστικά για την ίδια προσέγγιση με αυτή που επιχειρούν οι μουσουλμανικές ενώσεις σήμερα. Ποιές εφημερίδες δημοσίευσαν τότε την κομμένη διαφήμιση, στο όνομα της υπεράσπισης της ελευθερίας έκφρασης;
Κατά τον ίδιο τρόπο, το κατώφλιο ανοχής της κοινής μας γνώμης είναι πολύ μεταβλητό: καμμία αξιοσέβαστη εφημερίδα δεν θα δημοσίευε σήμερα μια συνέντευξη του Ντιεντοννέ, παρόλο που ο τελευταίος δεν έχει (ακόμη) καταδικαστεί από τη δικαιοσύνη για αντισημιτισμό. Καμμία μεγάλη εφημερίδα δεν θα δημοσίευε καρικατούρες που κοροϊδεύουν τους τυφλούς, τους νάνους, τους ομοφυλόφιλους ή τους τσιγγάνους, περισσότερο από απέχθεια στο κακό γούστο παρά από το φόβο ποινικής δίωξης. Αλλά το κακό γούστο είναι εντάξει για το Ισλάμ, διότι η κοινή γνώμη είναι πιό διαπερατή στην ισλαμοφοβία (που συχνά συγκαλύπτει στην πραγματικότητα την απόρριψη των μεταναστών). Αυτό που σοκάρει το μέσο μουσουλμάνο, δεν είναι η αναπαράσταση του Προφήτη, αλλά οτι υπάρχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά.
Οι διαμαρτυρίες των μουσουλμάνων στην Ευρώπη, με την εξαίρεση κάποιων ξαναμένων που επωφελούνται, είναι στην πραγματικότητα μάλλον μετριοπαθείς και εμπίπτουν στα πλαίσια της ελευθερίας της έκφρασης. Αλλά γενικότερα , εγγράφονται σ’αυτό που είναι σήμερα αναμφισβήτητα το μεγάλο θέμα αντιπαράθεσης στη Δύση: σε ποιό βαθμό ο Νόμος πρέπει να υπερασπίζεται περιοχές του «ιερού», είτε από βλασφημία, είτε από ιστορικό αναθεωρητισμό, είτε από προσβολή μνήμης, είτε από εξύβριση του άλλου; Το θέμα αυτό υπεισέρχεται σε μια γενικότερη αντιπαράθεση: τι εμπίπτει στην ανθρώπινη ελευθερία, και τι στη φυσική ή θεία τάξη; Δεν εκπλήττει οτι η διάσκεψη των επισκόπων , το μεγάλο ραββινάτο και η προτεσταντική σύνοδος γνωστοποίησαν οτι κατανοούν τον αποτροπιασμό των μουσουλμάνων. Αυτή η αντιπαράθεση για τις αξίες δεν φέρει αντιμέτωπη τη Δύση με το Ισλάμ, βρίσκεται στο ίδιο το εσωτερικό της Δύσης.
Από πού προέκυψε λοιπόν η βία στην περίπτωση των σκίτσων; Ας μην εθελοτυφλούμε. Ο χάρτης των ταραχών δείχνει οτι οι πλέον πληγμένες από τη βία χώρες είναι εκείνες που το καθεστώς τους και ορισμένες πολιτικές δυνάμεις έχουν να ξεκαθαρίσουν λογαριασμούς με τους Ευρωπαίους. Η εκμετάλλευση της βίας έγινε από κράτη και πολιτικά κινήματα που απορρίπτουν την παρουσία των Ευρωπαίων σε αρκετές κρίσεις στη Μέση Ανατολή. Πληρώνουμε μια αυξανόμενη δραστηριότητα σε διπλωματικό επίπεδο, που δεν έχει αποτελέσει αντικείμενο δημόσιας συζήτησης. Οτι το συριακό καθεστώς παρουσιάζεται ως υπερασπιστής του Ισλάμ θα προκαλούσε χαμόγελα, αν δεν είχαν υπάρξει τραγικές συνέπειες. Ενα καθεστώς που έχει εξολοθρεύσει δεκάδες χιλιάδες από μέλη των Αδελφών Μουσουλμάνων να βρίσκεται στην αιχμή της υπεράσπισης του Προφήτη! Πρόκειται εδώ για έναν καθαρά πολιτικό χειρισμό για την ανάκτηση του ελέγχου στο Λίβανο, συμμαχώντας με όλους όσους αισθάνονται απειλούμενοι ή αγνοημένοι από την ευρωπαϊκή πολιτική. Η κρίση αποκαλύπτει λοιπόν μια σημαντική εξέλιξη της ευρωπαϊκής πολιτικής. Τη στιγμή της αμερικανικής επέμβασης στο Ιράκ, ήταν πολύ του συρμού να αντιπαραβάλλεται στην αγγλοσαξωνική συμμαχία μια ηπειρωτική «παλαιά Ευρώπη», εχθρική στην αμερικανική επέμβαση, μάλλον φιλοπαλαιστινιακή, με επιμονή στην εθνική κυριαρχία ενίοτε σε βάρος του εκδημοκρατισμού. Η Γαλλία πιστώθηκε τότε με τη γκωλική παράδοση της ανεξαρτησίας μπρος στις ΗΠΑ.
Ωστόσο, μέσα σε τρία χρόνια, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι Ευρωπαίοι επιδόθηκαν από μόνοι τους σε ένα μπρά-ντε-φερ με το Ιράν για το θέμα των πυρηνικών, και βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των κατηγόρων της Τεχεράνης στο Συμβούλιο Ασφαλείας, ενώ οι ΗΠΑ αρκούνται σε μια συγκρατημένη φρασεολογία. Πρέπει λοιπόν να εκπλήσσεται κανείς που η Χεζμπολάχ και η Τεχεράνη ρίχνουν λάδι στη φωτιά που άναψαν τα σκίτσα; Στο Αφγανιστάν, οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ, δηλ. Ευρωπαϊκά στρατιωτικά αποσπάσματα, αντικαθιστούν τους αμερικανούς στρατιώτες και πρόκειται να βρεθούν στην πρώτη γραμμή ενάντια στους ταλιμπάν και την Αλ Κάιντα: η συμμαχία των πακιστανικών κομμάτων που διαδηλώνουν σήμερα για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στα δανέζικα σκίτσα είναι ακριβώς αυτή που υποστηρίζει τους ταλιμπάν και την Αλ Κάιντα. Στο Λίβανο, η Γαλλία – και άρα, κατεπέκταση, η Ευρώπη – πήρε ξαφνικά πολύ σκληρή θέση ενάντια στη συριακή παρουσία, που οδήγησε στην απελπισία το καθεστώς του Μπασάρ Αλ Ασαντ: εκδικείται σήμερα οργανώνοντας μέσω «υπεργολαβίας» τις επιθέσεις ενάντια στις πρεσβείες (ποιός μπορεί να φανταστεί οτι μπορεί να διεξαχθεί αυθόρμητη και μη ελεγχόμενη διαδήλωση σήμερα στη Δαμασκό;) Αλλά είναι στην Παλαιστίνη όπου η αλλαγή, αν όχι στην ουσία, τουλάχιστο στους τύπους, είναι η πιό κραυγαλέα: η Ευρώπη, συντεταγμένα αυτή τη φορά, επέβαλλε δρακόντιους όρους για τη συνέχιση της βοήθειάς της μετά τη νίκη της Χαμάς, πράγμα που εκλήφθηκε άσχημα από τους Παλαιστίνιους, που ανέμεναν μια μεγαλύτερη ουδετερότητα – εξ’ού και τα έκτροπα στις αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη Γάζα
Απέχοντας μακράν από το να είναι ουδέτερη ή απούσα, η Ευρώπη εδώ και τρία χρόνια έχει μια πολύ ορατή και παρεμβατική παρουσία στη Μέση Ανατολή, προσεγγίζοντας ταυτόχρονα τις ΗΠΑ. Αντίθετα με αυτό που συνέβαινε πριν τρία χρόνια, η Ουάσιγκτον επιθυμεί πλέον μια μεγαλύτερη ευρωπαϊκή παρουσία, ιδιαίτερα στην προοπτική μιας σταδιακής απόσυρσης των δυνάμεών της από το Ιράκ. Αυτή η μεγαλύτερη έκθεση της Ευρώπης προκαλεί λοιπόν εντάσεις με μια ετερόκλητη συμμαχία από καθεστώτα και κινήματα, που έθεσαν σε ομηρεία τους ευρωπαίους μουσουλμάνους.
Στην πραγματικότητα, αυτή η επιθετική στρατηγική καταγράφεται ήδη από τη στιγμή που οι άραβες πρέσβεις απευθύνθηκαν στις δανέζικες Αρχές. Οντως, τα αραβικά καθεστώτα προσπαθούσαν ανέκαθεν να αντιμετωπίζουν τους μετανάστες ως κινητοποιήσιμη για εθνικά θέματα «διασπορά». Οι χώρες του Μαγκρέμπ αποδίδουν στη δεύτερη γενιά μεταναστών που γεννήθηκαν στη Γαλλία αυτόματα την ιθαγένεια των γονιών τους. Τα προξενεία παρουσιάζονται πάντοτε ως μεσολαβητές στη διαχείρηση εντάσεων σχετικών με ζητήματα του Ισλάμ, και επιδόθηκαν σε έντονη εκστρατεία για να ελέγξουν την εκλογή του νέου Γαλλικού Μουσουλμανικού Συμβούλιου. Το πανεπιστήμιο Αλ Ζαχάρ, στο Κάιρο, παρουσιάζεται ως χώρος υποδοχής για εκπαίδευση ιμάμηδων και ως οργανισμός απονομής φατβάδων, απορρίπτοντας πχ το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο φατβάδων, που έχει έδρα το Λονδίνο και υπερασπίζεται την ιδέα ενός ειδικού δικαίου για το μειονοτικό ισλάμ. Με λίγα λόγια, κράτη και οργανώσεις κάνουν τα πάντα για να συντηρούν τους μουσουλμάνους σε μια μεσανατολικού επίκεντρου κίνηση.
Αλλά αυτή η κηδεμονία και το βάρος της βιώνεται όλο και χειρότερα από την πλειονότητα των μουσουλμάνων της Ευρώπης: είναι ενδιαφέρον να δει κανείς οτι οι μεγάλες μουσουλμανικές οργανώσεις έχουν πάρει αποστάσεις από την πολεμική για τα σκίτσα (αρκεί να κοιτάξει κανείς την ιστοσελίδα του UOIF ή την oumma.com). Σ’αυτήν την κατεύθυνση της αποσύνδεσης μεταξύ ευρωπαϊκού ισλάμ και μεσανατολικών κρίσεων πρέπει ν’αναζητήσει κανείς το κλειδί της διαχείρησης αυτών των αναπόφευκτων τριβών, αντιμετωπίζοντας τους μουσουλμάνους ως πολίτες, όπως γίνεται με τους χριστιανούς και τους εβραίους, έστω κι αν πρέπει να υπενθυμίζονται περιοδικά σε όλους οι αρχές της ελευθερίας έκφρασης και της κοσμικότητας της πολιτείας.
Αλλά πρέπει επίσης και η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη να συνειδητοποιήσει αυτή την πολύ σημαντικότερη από πρι ανάμειξη της Ευρώπης στις υποθέσεις της Μείζονος Μέσης Ανατολής, της Παλαιστίνης και του Αφγανιστάν, γιατί θα προκαλέσει πολύ μεγαλύτερη έκθεση τόσο των διπλωματικών αντιπροσωπειών της όσο και των ΜΚΟ ή των απλών πολιτών της. Μπορεί να εγκρίνουμε έναν μεγαλύτερο ρόλο της Ευρώπης στο Αφγανιστάν ή το Λίβανο, αλλά πρέπει να δεχτούμε και τις συνέπειες. Για μια ακόμη φορά, αυτό που λείπει στην ευρώπη είναι ο χώρος αληθινής πολιτικής συζήτησης.

Le Monde, 9-2-2006